جمعه, 24 آبان 1392 ساعت 03:30
«یادی از علامه بزرگ حضرت آیت اله طباطبایی» نوشته ای از دکتر شعردوست به مناسبت سالروز بزرگداشت علامه
فیلسوف کبیر، عالم ربانی، حکیم متأله و مفسر بزرگ قرآن آیت الله علامه سید محمدحسین طباطبائی تبریزی در نخستین سالهای انقلاب اسلامی ایران لباس فنا را از تن برکند و ملبس به لباس بقا به دیدار پروردگارش شتافت. علامه، خورشیدی فروزان از آسمان روحانیت معظم شیعه بود که از کانون اسلام ناب محمدی (ص) به پا خاست و با انوار روشنایی بخش وجود خویش حوزه های علمیه ایران و دیگر ممالک اسلامی را نور و گرمی بخشید. دلهای پویندگان طریقت الهی و تشنگان زلال بیکران قرآن، با وجود او و آثارش مصفا گردید و ایران اسلامی با داشتن بزرگمردی این چنین فخر جهان اسلام شد.
علامه طباطبائی مفسری سترگ، عارفی بزرگ، اسلام شناسی دقیق و در یک کلام پشتوانه ای محکم برای حوزه های علمیه و مجامع علمی و فرهنگی بوده و هست. به راستی می توان گفت که وی از پیشتازان بزرگ تفکر نوین اسلامی در تاریخ معاصر و از استوانه های عظیم فکری و معنوی انقلاب اسلامی بود. او مصداق این آیه شریفه بود که: «رجال لاتلهیهم تجاره و لا بیع عن ذکر الله».
تا بود برای خدا بود و لحظه ای از یاد حق فارغ نگشت و خلاصه اینکه نمونه عینی مجسم فقهایی بود که در توقیع مبارک حضرت صاحب الزمان (عج) وصفشان آمده است. حضرت در این فرمایش، چهر شرط برای فقهای امین دوران غیبت کبری برمی شمارد که علامه بزرگوار آیت الله طباطبائی دارنده این ویژگی ها بود. این خصوصیات عبارتند از:
- صائنالنفسه: که باید صیانت نفس داشته و از تبعیت نفس اجتناب کنند که علامه عظیم با زندگی بسیار عادی و معیشتی که از یک طلبه عادی تجاوز نمی کرد و به قول خودشان از خور و خواب و دیگر لوازم زندگی به حداقل ممکن قناعت کردن صیانت نفس را در اعلی درجه دارا بود.
- حافظالدینه: در این وادی پر فراز و نشیب نیز علامه از نوادر دوران بود. شناختن دقیق توطئه ها و تهاجمات فرهنگی دشمنان دین و مبارزه متناسب با آنها خصوصیت عمده ای است که علامه آن را دارا بود. با اینکه در مدارج عالی فقه، اصول و تفسیر قرار داشت و مراتب اجتهاد و استنباطش برکسی پوشیده نبود، اما در شرایطی که لازم می دید، مقالات معمولی، به زبان فارسی و متناسب با زمان و مخاطبین تحریر می فرمود. در کوتاه سخن اینکه در حفاظت از دین، بزرگ پاسدار مرزهای اعتقادی بود.
- مخالفا عن الهواء: علامه طباطبائی در مسیر سلوک و عرفان به قدری پیش رفته بود که خود را در محضر رب ذوالجلال می دید، ظواهر دنیا و لذات فانی این جهانی بسیار حقیرتر از آن بودند که روح بزرگ علامه را بتوانند بیالایند. او به دنیا و آنچه در آن بود، ذره ای اعتنا نداشت و دائم الذکر بود.
- مطیعا لامر مولاه: از ویژگیهای بارز علامه طباطبائی ذوب شدن در قرآن و ائمه اطهار بود. هر گفتار و نوشتاری از این عارف گرانمایه با آیه یا آیاتی از قرآن و حدیثی از معصومین (ع) مزین بود و به راستی که اطلاعت از امر مولا و صاحبش را به حداعلی رسانده بود. به نحوی که ذره ای شائبه آلودگی به ظواهر دنیوی و عدم اطلاعت از امر مولا، نه در افعال و نه در حرکات و سکنات وی، حتی بر بزرگان نیز مشهود نگشت.
ویژگیهای فردی و شخصیت عالی علامه عظیم آیت الله سید محمدحسین طباطبائی بسیار متعالی تر از آن است که در این اندک قابل بیان باشد. در این راه بزرگان حوزه و دانشگاه سخنها گفته و مقاله ها نوشته اند و با این همه، همگان معترفند که حق مطلب آن گونه که باید و شاید ادا نشده است. شاید حق این بزرگمرد را شاگرد گرانمایه اش شهید بزرگوار آیت الله مرتضی مطهری به نیکی ادا کرده باشد که در سال 1349 در سخنرانی جالب خود تحت عنوان «احیای تفکر اسلامی» در حسینیه ارشاد ایراد داشت و فرمود:
«علامه طباطبائی این مرد بسیار بسیار بزرگ و ارزنده، مردی است که صد سال دیگر باید بنشیند و آثار او را تجزیه و تحلیل کنند و به ارزش او پی ببرند.» اینک که ناتوانی در بیان شخصیت راستین علامه طباطبائی را با نقل این سخن از شایسته ترین دست پرورده وی، شهید مطهری، بیان کردیم شمه ای کوتاه از زندگی وی را تقدیم عزیزان خواننده می کنیم.
استاد فقید علامه طباطبائی در 29 ذی الحجه سال 1321 هجری قمری در تبریز به دنیا آمد. پنج بهار از عمرش می گذشت که مادر بافضیلت خود را از دست داد و تازه به مرز 9 سالگی رسیده بود که پدر بزرگوارش نیز به دیار باقی شتافت. مقدمات علوم اسلامی و سطوح را در تبریز، نزد علما و دانشمندان آذربایجان فراگرفت و آنگاه که روح بلندش را تشنه معلومات بیشتر دید، راهی حوزه بزرگ نجف شده و در جوار حرم مطهر مولی الموحدین حضرت علی بن ابیطالب (ع) رحل اقامت افکند. در نجف اشرف به محضر استادان گرانمایه ای همچون آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت الله شیخ محمدحسین اصفهانی و آیت الله نائینی رسیده و کسب فیض کرد.
علامه، فلسفه و ریاضیات را نزد حکیم متأله مرحوم آیت الله سیدحسین بادکوبه ای، که خود از بزرگان علمای آذربایجان در قرن اخیر بود، فرا گرفت و در زمینه عرفان بر خوان پر نعمت عارف عظیم الشأن مرحوم حاج میرزا علی آقا قاضی که صاحب مکاشفات و کرامات بود، حاضر شد. مرحوم علامه از تمام استادانش به عظمت و بزرگی یاد می کرد؛ اما از مرحوم قاضی به نحو دیگری اسم می برد و مکرر فرموده بود که هرچه داریم از مرحوم قاضی داریم. علامه طباطبائی پس از آنکه در علوم مختلف اسلامی، از قبیل فقه، اصول، فلسفه، تفسیر و عرفان به مدارج عالی رسیده و استادی مسلم شده بود، به ایران بازگشته، چند سالی در تبریز اقامت گزید. علمای معمر تبریز از چند سال حضور علامه طباطبائی در این شهر خاطراتی دارند که شاید تدوین آنها، در بین این برهه از زندگی علامه که چندان روشن نیست، کمک مؤثری باشد. هرچند که خود علامه از این سالهای طولانی زندگی در تبریز خاطرات خوبی نداشته و در جایی آن سالیان را دوران خسران عمر خود نام برده اند. پس از آن چند سال ایشان تبریز را ترک و در حوزه علمیه قم مقیم و به تربیت طلاب و تألیف آثار ارزشمند اسلامی می پردازند. علامه طباطبائی با تیزبینی و درایت خاص خودشان رمز انحطاط و عقب ماندگی جوامع مسلمین را به خوبی درک کرده بود؛ علامه با این اعتقاد که دلیل اصلی عقب ماندگی مسلمانان، محور ارزشهای متعالی اسلام و دوری از اسلام و قرآن است، نهضتی عظیم برای توجه دادن جامعه به فرهنگ قرآنی برقرار ساخت. او به خوبی می دانست که تنها راه نجات و فلاح مسلمین، بازگشت به قرآن است و از این دیدگاه بود که 50 سال عمر گرانمایه خود را در راه تدوین تفسیری ارزشمند و جامع مصروف کرد. تفسیر کم نظیر و بسیار ارزشمند المیزان که حکیمی گرانمایه و مفسری پرتوان همچون آیت الله طباطبائی نیم قرن از زندگی پر برکت خویش را در راه تدوین و تألیف آن صرف کرده، دریایی بیکران از معارف قرآنی است که به قول شهید بزرگوار آیت الله مطهری در تمامی تاریخ اسلام و تشیع کم نظیر است. بیان ویژگیهای این تفسیر عظیم که علاوه بر جامعیت خود در متجاوز از سیصد عنوان از مسائل اعتقادی اسلامی رسالاتی را در بر دارد، خود محتاج مباحث کارشناسی و تخصصی ویژه علم تفسیر است. اما آنچه اکثر محققین علوم اسلامی معتقدند، این است که از نظر محتوا و بیان، المیزان سرآمد تفاسیر مهم شیعه و سنی است. دلنشینی بیان، جامعیت مطالب، اجتناب از حشو و زواید، از ویژگی های ممتازی است که باعث اشتهار روزافزون المیزان شده است. علامه شیخ محمد جواد مغنیه که از متفکرین و نویسندگان معروف معاصر است گفته است: «از وقتی که المیزان به دست من رسیده، کتابخانه من تعطیل شده و پیوسته در روی میز مطالعه من المیزان است.»
استاد شهید مطهری در بیان مرتبت و موقعیت تفسیر المیزان می گوید: «کتاب تفسیر المیزان علامه طباطبائی یکی از بهترین تفاسیری است که برای قرآن مجید نوشته شده است، البته قرآن کریم مقامی دارد که نمی شود هیچ تفسیری را گفت و ادعا کرد که حق قرآن را ادا کرده است، ولی مفسرین هرکدام از یک جنبه بالخصوص خدمتی به قرآن کرده اند. من می توانم ادعا کنم که این تفسیر از جنبه های خاصی، بهترین تفسیری است که در میان شیعه و سنی از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است.»
تفسیر المیزان همانگونه که قبلا نیز ذکر شد، در بسیاری موارد به تناسب آیات، مباحث اعتقادی مستقلی را عنوان کرده که در برگیرنده ظریفترین و دقیقترین نظریات عرفانی، فلسفی، روانی و ........ است.تفسیر المیزان در اصل عربی تألیف شده اما متن ترجمه شده آن به فارسی، مکرر چاپ شده است.
یکی دیگر از ابعاد مهم شخصیتی استاد علامه طباطبائی تبریزی، تلاشی پیگیر در جهت تبیین فلسفه اسلامی و برخورد مقایسه ای با جریانات منحرف بوده است. در سالهایی که افکار الحادی و چپگرایانه توسط روشنفکرنمایان تبلیغ و ترویج می شد و این گروهها سعی داشتند با بسط تفکرات مادیگرایانه نسل جوان کشور را از فرهنگ اسلام به دور سازند و در واقع به ستیزی، به زعم خودشان علمی، با اسلام برخاسته بودند و در شرایطی که تدریس فلسفه در حوزه های علمیه چندان رواجی نداشت، علامه بزرگوار آیت اله طباطبائی با شناخت دقیق و عمیقشان از نیاز زمان، کمر همت بسته و با تدریس فلسفه اسلامی به شیوه مقایسه ای علاوه بر مقابله با جریانات انحرافی، منشأ آثار ارزنده ای در این زمینه ها شدند. علامه در تدریس فلسفه الهی و حکمت متعالیه، مقابله و مقایسه مبانی حکمت اسلامی با اصول فلسفی شرق و غرب را مد نظر داشته و با احسن وجه در مقابله با موج انحرافی سوق نسل جوان با الحاد، به مقابله برخاستند.
حاصل این کلاسها و مباحث ارزنده، کتاب عمیق اصول فلسفه و روش رئالیسم است که بعدها با توضیحات و پاورقیهای ارزنده شهید آیت اله مطهری انتشار یافت. با وجودی که پاورقیها و توضیحات استاد شهید بسیاری از غوامض متن اصول فلسفه را آسان کرده، با این حال استفاده لازم از کتاب استادی مبرز را می طلبد. استاد شهید آیت الله مطهری در مقدمه کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم می نویسند:
«مؤلف کتاب حضرت استاد علامه، سالهاست در این فکر هستند که به تألیف یک دوره فلسفه بپردازند که هم مشتمل بر تحقیقات گرانمایه هزارساله فلسفه اسلامی باشد و هم آراء و نظریات فلسفی قدیم و جدید در آن مورد توجه قرار گیرد و این فاصله زیاد که بین نظریات فلسفی قدیم و جدید به نظر می رسد مرتفع شود و بالاخره به صورتی درآید که با احتیاجات فکری این عصر بهتر تطبیق یابد و مخصوصا ارزش فلسفه الهی که جلودار آن فلسفه اسلامی هستند به خوبی روشن شود....... این روش که حضرت علامه شروع کرده اند یک اقدام اساسی است و فلسفه را در ایران وارد مرحله جدیدی می کند.»
سخن گفتن در زمینه دیگر آثار علامه طباطبائی امکانی فراختر و توانی بیشتر لازم دارد. با آرزوی اینکه نسل جوان و انقلابیمان روز به روز بیشتر با آثار ناب این بزرگمردان راه جهاد، تقوا، علم و فضیلت مأنوس شوند.
منتشرشده در
مقاله
آخرین‌ها از Super User
- مرگداشت؛فردیناند هودلر و والنتین گوده دارله محتضر
- درگذشت احياگر موسيقي «فلك» ، صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/12/2
- بعثت شادابي حيات - صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/11/18
- حضور در تئاتر لیلی و مجنون در تالار وحدت ؛ نمایشی از یعقوب صدیق جمالی
- عکس خوانی دکتر شعردوست (دیپلمات سابق و پژوهشگر آسیای میانه و قفقاز)
