(مولانا، حماسه سرای عشق و عرفان و معمار ادب فارسی)
در آن روزگار که سیل جوشان فتنه و تعصب و تنگدلی حیات آدمی را در خود فرو می برد و هستی او را دستخوش تباهی می ساخت، مردی ظهور کرد که ندای پرصلابت عشق را در گنبد دوار گیتی درداد و فصل مشترک همه آدمیان را در این نکته یافت. برجای زقوم اختلافات و دشمنیها، طوبای مهر و عطوفت و دوست داشتن را نشاند.
فراخ سنگی و وسعت مشرب وی زبانزد خاص و عام شد و زیبایی ها و طراوتهای روحی او آدمیان عصر را به هم نزدیک کرد؛ به نحوی که حتی تذکره نویسان در انتساب او به مذهب و جایی خاص درمانده اند؛ که وی رومی است یا بلخی، سنی است یا شیعی. در حیات سرشار از زیبایی او جای پایی از تعلق نمی توان یافت. از همین روست که در مرگ وی شیعه و سنی و مسیحی و یهودی و ...... قونیه لباس عزا پوشیدند. در زمانه ای که حقارتهای روحی و کژفکری آدمی را مشرف بر پرتگاه فلاکت و هلاکت کرده، وی « اسوه حسنه » ای است برای همگان، تا درد خویش را به داروی او التیام بخشند.
از جانب دیگر، این سفیر روشنی و پاکی کسی است که زبان پارسی را محمل آرای نظریات خویش قرار داده است. شوریده ای که در عین عدم تقید به قواعد و قوانین رایج ادبی، دل انگیزترین آفرینشهای ادبی را ابداع نموده است. وی کلام شاعرانه را، نه چون پیرایه ای بر پیکر حیات، بلکه به عنوان عنصری اصلی، که از رهگذر آن تفهیم و تفاهم انسانی شکل می یابد، برمی گزیند؛ و این امر عظمت وی را نزد آنانکه با فرهنگ پارسی آشنایند دوچندان می کند.
به راستی کدامین محقق و پژوهشگر تاریخ اندیشه اسلامی –ایرانی است که در پژوهش خود از پرداختن به نقش جلال الدین مولوی و نحله فکری و اهمیت و اعتبار وی در مجموعه آرا و عقاید اسلامی بی نیاز باشد؛ و کدامین مورخ ادبی است که در هنگام پرداختن به تاریخ تطور زبان و ادبیات فارسی بتواند مثنوی و دیوان کبیر و مجالس سبعه و مکتوبات این معمار زبان پارسی رابه طاق نیسان نهد؛ و با این وجود داعیه تحقیق داشته باشد.
پرداختن به آفرینشهای ادبی –فرهنگی مولانا حد و مرز و زمان و مکان نمی شناسد؛ از فریدون سپهسالار و افلاکی گرفته تا نیکلسون و شیمل در ادوار و جایهای مختلف، هریک نشانی از حقیقت گمشده خویش را در آثار وی می جویند، تا آن هنگام که آدمی در کشاکش حیات خود به عوالم برتر و انسان برتر می اندیشد، تا آن زمان که محققین و مفسرین در تبیین آفرینشهای ادبی و هنری و تاریخ افکار، قلم می فرسایند؛ از زندگی و آثار این فرزانه بزرگ همواره نکته های بدیع و لطایف ناشناخته بسیار می توان آموخت.