همایش بین المللی باموضوع « نقش امیرخسرودهلوی در فرهنگ آسیای مرکزی» به مناسبت هفتصدو شصتمین سالگرد ..

همایش بین المللی با موضوع « نقش امیرخسرو دهلوی در فرهنگ آسیای مرکزی» به مناسبت هفتصد و شصتمین سالگرد این ادیب بزرگ، در آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان برگزار گردید

صبح امروز، همایش بین المللی با موضوع نقش امیرخسرو دهلوی در فرهنگ آسیای مرکزی به مناسبت هفتصد و شصتمین سالگرد این ادیب بزرگ، در آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان با مباشرت یونسکو و دانشگاه مطالعات آسیای مرکزی (که مقر اصلی آن در سمرقند می باشد)، با حضور دکتر علی اصغر شعردوست، سفیر محترم جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، سفیر محترم جمهوری آذربایجان، سفیر محترم جمهوری اسلامی افغانستان، سفیر محترم قرقیزستان، جناب آقای شاهین مصطفی یف، رئیس محترم انیستیتوی بین المللی آسیای مرکزی، جناب آقای رافائل حسین اف، نماینده محترم مجلس ملی آذربایجان، پروفسور کرامت اله عالم اف، معاونت محترم آکادمی علوم، پروفسور عبدالجبار رحمان اف، رئیس دانشگاه آموزگاری به نام صدرالدین عینی تاجیکستان، جناب آقای دکتر محمد یوسف امام اف، رئیس محترم دانشگاه ملی تاجیکستان، پروفسور اکبر تورسون اف، رئیس محترم انیستیتو شرق شناسی و میراث خطی، همچنین جمع کثیری از آکادمیسین ها، اساتید برجسته دانشگاه و میهمانانی از کشورهای جمهوری اسلامی ایران، هند، پاکستان، افغانستان، آذربایجان، قرقیزستان، قزاقستان و کشور میزبان، برگزار گردید.

در ابتدای برگزاری این مراسم پس از سخنان آغازین پروفسور کرامت اله عالم اف، معاونت محترم آکادمی علوم جمهوری تاجیکستان، که تشکیل این همایش را واقعهای فرح بخش در عرصه علوم ادبیات شناسی و جامعه شناسی خوانده و از امیر خسرو دهلوی به عنوان یکی از پرآثارترین و تأثیرگذارترین شاعران در فرهنگ فارسی و تاجیکی یاد کردند، دکتر علی اصغر شعردوست، سفیر محترم جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان به عنوان سخنران بخش افتتاحیه این همایش به ایراد سخن پرداختند.

دکتر شعردوست در سخنان خود ضمن اشاره به قدمت سرزمین ماوراءالنهر در طول تاریخ، این سرزمین را مهد تمدن؛ علم و فرهنگ و خاستگاه بزرگترین عالمان و نوابغ علم و سخنوران ادبیات درخشان فارسی خوانده و ریشه بسیاری از دستاوردهای مهم قاره پهناور آسیا و بلکه جهان را در این منطقه فرهنگ خیز دانستند و در مروری بر تاریخ  احوال و حیات امیرخسرو دهلوی و اوضاع اجتماعی و ادبی زمان او چنین گفتند: نیمه دوم قرن هفتم هجری مصادف بود با هجوم ویرانگر مغول، قتل و کشتار، هرج و مرج و غارتی که مردمان آسیای مرکزی را در وحشت و هراسی بزرگ فرو برده بود. در چنین محیط تیره و تار، بسیاری از مردمان برای نجات جان و حفظ آبرو به اجبار جلای وطن نمودند. در همین ایام پر آشوب و فتنه بود که امیر سیف الدین محمود، پدر امیرخسرو از زادگاه خود در ماوراءالنهر به هند مهاجرت می کند و در « مومن آباد» که بعدها « پتیالی» نام گرفت سکونت ورزید. و بدین ترتیب تقدیر چنین افتاد که امیر خسرو در هند زاده گردد.

از سوی دیگر، ادبیات فارسی زبان هند که پیدایش آن با ورود مسلمانان به سرزمین هند و تأیید زبان فارسی به عنوان زبان رسمی هند به وجود آمد، نُه قرن در عرصه ادبی شمال هند شکوفه می داد و همین امر باعث گردید تا به موازات نظم و نثر ادبیات فارسی در خراسان و ماوراءالنهر و ایران، در هند نیز ادبیاتی متناسب با ظرفیت های ادبی و فکری جامعه خود شکل گیرد.

سفیر کشورمان در توضیح و بیان دلایل اقبال و توجه دیرهنگام به آثار فاخر ادبیات فارسی در حوزه هند بویژه آثار و اندیشه بزرگانی چون امیرخسرو دهلوی چنین افزودند: از حدود سه قرن پیش که اروپاییان به طور جدی به یادگیری و تحقیق زبان و ادبیات فارسی دلبسته شدند، بیشتر تمرکز خود را بر حوزه های جغرافیایی امروزی ماوراءالنهر، آسیای مرکزی و ایران معطوف نمودند و به منطقه هندوستان به دلایلی کم توجهی شد و حتی بسیاری از ایران شناسان، ادبیات فارسی هند را « جعل و تقلیدی از آثار اصیل شیراز و اصفهان» می دانستند و به همین خاطر، آثار یکی از بهترین و بزرگترین نمایندگان این ادبیات، یعنی امیر خسرو دهلوی، بسیار دیر مورد توجه، بررسی و علاقه محققان قرار گرفت. حتی در ایران نیز آثار این شاعر برجسته تا مدتها بررسی نشده بود، چون از نظر جغرافیایی، امیر خسرو شاعر سرزمین هندوستان محسوب می گردید. شاید به همین دلیل است که هنوز هم با گذشت سالها و آشکار شدن اهمیت او، انتشار مجموعه آثار امیرخسرو در ایران خیلی محدود بوده است. در ایران برای اولین بار دیوان او در سال 1983 میلادی (مصادف با سال 1362 شمسی) و بعدا فقط در سال 2002 میلادی ( مصادف با سال 1380 شمسی) به چاپ رسیده است. تنها همین دلیل کافی است تا بار دیگر به ادبیات فارسی در هند، با دیدی دقیق تر و کنجکاوانه تر بنگریم و عرصه جدیدی برای پژوهش و تحقیق فراهم نماییم. در میان این پژوهشها، بدون هیچ تردیدی امیرخسرو دهلوی جایگاهی خاص دارد.

دکتر شعردوست در بخشی دیگر از سخنان خود در این همایش به مهارت ها، باریک بینی های ذهنی و اندیشه این شاعر برجسته فارسی زبان هند و یکی از بنیانگذاران اولیه سبک هندی، در خلق معانی تازه در نظم، تبحر در سرودن شعر در قالب های شعری و اوزان عروضی گوناگون، نقد و حتی سر رشته داشتن در فن موسیقی اشاره نموده و چنین اظهار داشتند: حکیم ابوالحسن یمین الدوله امیر خسرو دهلوی ملقب به سعدی هندو، بزرگترین و پر آوازه ترین شاعر  فارسی زبان هند و از بنیانگذاران اولیه سبک هندی به شمار می آید. وی بر زبان های فارسی، عربی، ترکی و هندی تسلط داشت و ادبیات این زبانها را نیک می دانست. از موسیقی نیز بهره مند بود و از موسیقیدانان مشهور زمان خود به شمار می رفته است. به او آوازی خوش نسبت داده و گفته اند سیزده پرده و نغمه ابداع کرده است. وی در نظم و نثر استاد بود و آثار بسیاری از خود باقی گذاشته که از جمله آنها دیوان قصاید و غزلیات اوست. در اصناف سخن از قصیده و غزل و مثنوی و رباعی دست داشته است و به تصریح خود وی، در مثنوی پیرو نظامی، در غزل پیرو سعدی، در حکم و مواعظ مقلد سنایی و خاقانی و در قصاید دنباله رو رضی الدین نیشابوری و کمال الدین اسماعیل معروف به خلاق المعانی بوده است.

او در تصوف پیرو نظام الدین اولیاء غیاث پوری بود. نظام الدین اولیاء از بزرگان مشایخ هند و خویشاوند و مرید شیخ الاسلام فرید شکرگنج بود. خسرو به پیر طریقت خویش احترام بسیار می گذاشت و نسبت به وی فداکار بود. گویند آنگاه که در موکب غیاث الدین تغلق شاه در سفر جنگی بنگاله رهسپار بود، خبر مرگ استاد را شنید، به شتاب به دهلی بازگشت و از خدمات دولتی برکنار رفت و همه ثروت خویش را به نیازمندان بخشید و در جوار مقبره اولیاء مجاور شد و شش ماه بعد یعنی به سال 752 قمری در دهلی درگذشت و در زیر پای آرامگاه مرادش به خاک سپرده شد. برخی امیرخسرو را شاعری معنی آفرین و حتی منتقد برجسته ای دانسته اند که در آغاز برخی شعرهای خود دیدی انتقادی دارد. گفته اند وی اولین بار الفاظ و امثال فارسی و اوزان عروضی فارسی را وارد زبان هندی کرد همچنین به سبب تلفیق میان شعر فارسی و هندی او را نخستین شاعر زبان اردو دانستند وی نخستین شاعری است که در هند، بیاض و برگزیده اشعار گردآوری کرد و 20 هزار شعر برگزیده از شاعران را به خط خود نوشت. اشعار وی نیز خود مالامال از لطف سخن، سادگی، عذوبت، لطافت و سوز و گداز کم نظیری است.

سفیر کشورمان همچنین در پایان سخنان خود در این جلسه ضمن تشکر و سپاس از برگزار کنندگان این همایش، ازجمله دلایل محوریت این محفل علمی و ادبی بر بزرگداشت نام و یاد و آثار این سخن پرداز بزرگ ادبیات فارسی را پیوسته و منوط بر این دو بیت از سروده های خود شاعر دانستند که چنین می گوید:

این سعادت به زور بازو نیست

تا نبخشد خدای بخشنده

و اما لازم به توضیح است که دکتر شعردوست سفیر جمهوری اسلامی ایران، در سخنان امروز خود طی ارائه پیشنهادی، همت و تلاش برای تحقیق و بررسی آثار شاعران و نویسندگان حوزه تمدن ایرانی و اسلامی و در پی آن جمع آوری، تنظیم و آماده سازی و انتشار این آثار را امری ضروری دانستند و سعی در ایجاد زمینه ای برای آغاز این طرح را پیشنهاد نمودند. ایشان بویژه به جمع آوری آثار شاعران فارسی زبان شبه قاره هند تأکید کرده و گفتند: امری شایسته وکاری ارزشمند و مانا خواهد بود اگر که هیئت رئیسه این مجلس و سفرای کشورهایی که امروز در این محفل باشکوه علمی و ادبی حضور دارند، برای جمع آوری، تنظیم و نشر آثار شاعران فارسی زبان شبه قاره هند از نظر معنوی و مادی سرمایه گذاری نمایند. که در این صورت سفارت جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان آمادگی دارد تا مباشرت در این امر مهم را که کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز و شبه قاره در آن سهیم می شوند، برعهده گیرد.

گفتنی است که در ادامه این همایش نیز پس از سخنان دکتر شعردوست در مراسم افتتاحیه، سفیر جمهوری افغانستان، جناب آقای شاهین مصطفی یف، رئیس محترم انیستیتوی بین المللی آسیای مرکزی، جناب اقای رافائل حسین اف، نماینده محترم مجلس ملی آذربایجان و جناب آقای حسن اف، سفیر محترم جمهوری آذربایجان در جمهوری تاجیکستان نیز به فراخور، طی سخنانی مطالبی را در باب محوریت اندیشه امیرخسرو دهلوی، جایگاه انسان و اهمیت و ابعاد وجودی او، نقش سازنده آثار و اندیشه های این شاعر بزرگ در گسترش و تحکیم پیوند و اعتلاف تمدن بشر ایراد کردند.