یکشنبه, 18 آبان 1393 ساعت 03:30
«رودكى،رشته و زنجيره نظم فارسى و .....» مقاله ای به قلم دکتر شعردوست در مجله فرهنگی «مروارید»
مردمان بخرد اندر هر زمان
راز دانش را به «هر گونه زبان»
جمع کردند و گرامی داشتند
تا به «سنگ» اندر همی «بنگاشتند»
دو ماهنمامه فرهنگى - اجتماعى مرواريد از مجلات وزينى است به مدير مسئولى گيتا على آبادى كه دوست اديب و فرهيخته ام جناب آقاى هژير تهرانى در انتشار و به طبع رسيدن آن تلاش فراواتى داشته است و با وجود اينكه قريب دو سال از انتشارش بيشتر نمى گذرد وليكن جايگاه خوبى در بين اهل فرهنگ و مطالعه ايران يافته است . اين مجله در شماره ٩ و ١٠ خود سخنرانى اى را از من به چاپ رسانيده است كه در زمانى كه در كسوت سفير و نماينده ايران در تاجيكستان مشغول فعاليت بودم در آكادمى علوم اين كشور ايراد كرده ام . عنوان سخنرانى ام :
" رودكى ، رشته و زنجيره نظم فارسى و بنيانگذار هويت شعر و زبان ايرانى تباران "است . بى مناسبت نديدم علاوه بر معرفى اين نوشتار و نيز اين مجله وزين ، مطلبى را كه چندى قبل در طى يك مقاله در مورد " ابو عبدالله رودكى " به رشته تحرير در آورده ام در اين محيط مجازى براى ادب دوستان و به ويژه اهالى شعر و فرهنگ و ادب ايران ، تاجيكستان و افغانستان بياورم ...
.......................................................................
ابوعبداله رودکی پدر شعر فارسی در اوج قله رشته و زنجیره نظم فارسی، به عنوان بنیانگذار هویت شعر و زبان ایرانی تباران است.رودکی از این نظر پدر شعر فارسی است که تا پیش از او هیچ شاعر صاحب دیوان نبوده است و این از نوشته های متکلم بزرگ معاصر رودکی ابوحاتم احمد بن حمدان رازی مسجل می گردد. محققان همچنین رودکی را بنیانگذار غزل فارسی و مخترع رباعی می دانند.اگرچه پیش از رودکی رباعی به نوعی هم مشاهده می شود، اما به نظر بسیاری از دانشمندان، ازجمله استاد جلال الدین همایی، رودکی را باید مخترع و مبدع رباعی به شکل کنونی محسوب کرد. بزرگی رودکی حتی به این حد هم محدود نمی شود. او نخستین کسی است که شعر فارسی را از پیروی محض شعر عربی جدا کرد و اوزان و قوالب جدید فارسی را به وجود آورد و با ترجمه منظومه های مختلف و سرایش اشعار حکیمانه و پندآموز و نیز تغزلات و انواع شعر راه را برای پیشرفت نظم فارسی گشود.در قطعه معروف او با مطلع « هر که نامخت از گذشت روزگار » و در ادامه آن در دو بیت به ترتیب:
مردمان بخرد اندر هر زمان
راز دانش را به «هر گونه زبان»
جمع کردند و گرامی داشتند
تا به «سنگ» اندر همی «بنگاشتند»
به خوبی بیانگر این است که او حتی چه بسا از دانش خواندن سنگ نوشته ای دوران باستان نیز بهره ور بوده است.لازمه پی بردن به عظمت و شکوه رودکی و نقش او در احیای بخش مهمی از هویت ایرانی، یعنی زبان فارسی را، نقب به تاریخ دانستند که در این میان نباید نقش اشخاص و جریانهایی را که بستر شکل گیری اقتدار زبان فارسی دری را فراهم آورده اند نادیده گرفت. که جریانهای سیاسی و اجتماعی نزدیک به عصر رودکی، به گواهی تاریخ دوران اقتدار و فروپاشی خاندان بنی امیه را شامل می شود. دورانی که درگیری های فراوانی را درخود دارد.از جمله عوامل گسترش زبان فارسی دری را در این زمانه پرآشوب، شکل گیری سلسله سامانیان در نواحی شرقی خراسان و ماوراء النهر و حکومت این سلسله بر کل خراسان و ماوراء النهر ،کرمان و ری تا سال 389 ه.ق، شکل گیری جنبش شعوبیه وقیامهای متعدد ملی دیگر و از همه مهمتر نفوذ خاندان برمکیان به دربار سامانیان و تأثیر چشمگیر آنان بر روند گسترش زبان فارسی دری است.برمکیان خاندانی ایرانی بودند که به خوبی با فرهنگ و تمدن گذشته ایران آشنایی داشتند. و شاید همین آگاهی ال برامکه و توجه خاندان سامانی به گذشته تاریخی بود که احیای آثار گذشته به زبان فارسی دری رونق یافت رودکی نیز در زمان نصر بن احمد سامانی به دربار او راه یافت و در این دربار با برزویه حکیم در پیوند نزدیک قرار گرفت برزویه نیز پزشک مشهور و وزیر دربار خسرو انوسیروان ساسانی بوده که در زمان او کتاب کلیله و دمنه را از هندی به پارسی ساسانی ترجمه کرد؛ در همان زمان این کتاب از پارسی به سریانی ترجمه شد و سپس در زمان آل عبای توسط ابن مقفع از پارسی به عربی ترجمه گردید و از سریانی نیز به زبانهای دیگر برگردانده شد اما در دوران اسلامی بود که متن پارسی این اثر توسط رودکی به نظم کشیده می شود.فصاحت، جزالت، الفاظ دقیق و معانی بدیع و عمیق در اشعاری که از استاد رودکی تاکنون برجا مانده و بدست ما رسیده است خود نشانگر مهارت والای این استاد مسلم در شعر، ادب، حکمت، فقه، احکام و فلسفه است و همین احاطه کامل این پیر خردمند سمرقند است که باید آثار او را بیش از آنچه که امروز به ما رسیده قلمداد کنیم.
از میان آثار فراوان رودکی، متأسفانه آنچه امروز از خلال تذکره ها، قاموس ها و کتب تاریخی باقی مانده، تنها 1500 بیت است که با توجه به حجم آثار او، مقدار بسیار اندکی است. اما همین اشعار معدود او که حاوی پیامهای کوتاه و پرمحتوا و مضامین بکری است، بعد از گذشت 800 سال پس از او، به تناوب و تکرار و صور مختلف دستمایه آثار و افکار و اشعار شاعران بعد از وی می باشند، چنانکه حکما و شاعران بزرگ دوران های بعدی همچون کسایی مروزی، عماره مروزی، ناصرخسرو، عنصری، شهید بلخی، رشیدی سمرقندی و دیگران، بر استادی این معمار چیره دست شعر فارسی اقرار کرده اند و گروهی نیز به اقتفای اشعار رودکی رفته و بیت یا مصرعی را تضمین نموده اند که از آن جمله می توان از بزرگانی همچون غضایری رازی، عثمان مختاری، سوزنی سمرقندی، فرخی سیستانی، معزی نیشابوری، خاقانی شروانی، ابوسعید ابوالخیر, مولانا جلال الدین بلخی و حافظ شیرازی را نام برد.
در بیان چگونگی فراگیر شدن و ماندگار شدن یک زبان، مى توان گفت اگر در مملکتی چند زبان و لهجه های مختلف رایج و متداول باشد، تنها یک زبان یا یک لهجه می تواند به مرتبه زبان رسمی برسد، مشروط برآنکه شاعران بزرگ و نویسندگان بزرگ به آن لهجه یا زبان شعر بسرایند و کتاب انشاء کنند. این سخن بدان معنی است که یا سخنوران بزرگ پرچمدار زبان خویشند و یا یک زبان بزرگ و غنی سخنوران بزرگ می پروراند.در ایتالیا لهجه فلورانس به سبب تألیف کتابهای دانته و بوکاچو اهمیت زبان رسمی یافت؛ در انگلستان جفری چاوسر –پدر شعر انگلستان –و کتابهای او زبان انگلیسی را به مقام بلندی رسانید که شایسته ادبیات عالی رتبه ای باشد. در فارسی دری، گرچه پیش از رودکی اشعاری گفته بودند، اما شاعری بزرگ با طبعی بلند و قوه ای خارق العاده می بایست ظهور می کرد و شعر بسیار به آن زبان می سرود تا رتبه زبان رسمی تمام مملکت از برای آن محرز شود. این شاعر، کسی جز رودکی سمرقندی نبود که ترجیح داد شعر خود را به زبان فارسی دری بسراید.
زبان فارسی، به عنوان بخشی از شناسنامه و هویت ایرانی، زبان تفهیم و تفاهم همه ما ایرانی تباران و فارسی زبانان است و باعث تفاخر و سرافرازی است که این زبان اساس گنجینه ای گرانبها و گرانسنگ از شعرا و نویسندگان و سخنوران نامدار مشترک گذشته ما قرار گرفته که پدر همه آنان رودکی بزرگ است.
منتشرشده در
مقاله
آخرین‌ها از Super User
- درگذشت احياگر موسيقي «فلك» ، صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/12/2
- بعثت شادابي حيات - صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/11/18
- حضور در تئاتر لیلی و مجنون در تالار وحدت ؛ نمایشی از یعقوب صدیق جمالی
- عکس خوانی دکتر شعردوست (دیپلمات سابق و پژوهشگر آسیای میانه و قفقاز)
- بزرگداشت هشتادوچهارمین سالگرد تولد استاد ساوالان
