سخنرانی دکتر شعردوست در مراسم افتتاح درمانگاه و اردوگاه بین‌المللی هلال احمر ایران در تاجیکستان

مراسم افتتاح درمانگاه و اردوگاه بین‌المللی دوستی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران و جمعیت هلال احمر جمهوری تاجیکستان

به نام خداوند جان و خرد

بنی آدم اعضای یکدیگرند

که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار

دگر عضوها را نماند قرار

تو کز محنت دیگران بی‌غمی

نشاید که نامت نهند آدمی

این صدای رسای سعدی بزرگوار، شاید ساده‌ترین، شیواترین و در عین حال انسانی‌ترین پیام حس همدردی و نوع‌دوستی بشری است که گوش اعصار را در نوردیده و امروزه نیز زینت‌بخش سردر سازمان ملل متحد گردیده است.

با نگاهی به تاریخ و تمدن درخشان ایرانزمین درمی‌یابیم که علی‌رغم همة فراز و فرودهای تاریخی، در میان اقوام باستانی، ایرانیان به واسطة احسان، نیکوکاری و نوع‌دوستی خویش شناخته می‌شوند و این روحیه و ظرفیت در همة ادوار تاریخ در نهاد آنان وجود داشته است.

گزنفون و هرودت با اینکه یونانی بودند و نسبت به ایرانیان خوشبین نبودند، اما هنگامی که سخن از شجاعت و جوانمردی و کمک به همنوع می‌شود، از ایرانیان ستایش می‌کنند.

کمک به همنوع، انفاق و نیکوکاری ریشه در آموزه‌های دینی ما دارد و در قرآن، نهج‌البلاغه و سیرة ائمه و بزرگان دین بسیار به آن سفارش شده است.

خداوند متعال در قرآن مجید شایسته‌ترین افراد را انفاق‌کنندگان معرفی نموده و نوید اجری عظیم به آنان داده است.

احساس، عاطفه و نوعدوستی از صفاتی است که خداوند متعال در فطرت انسان به ودیعه گذاشته است.

هیچ منظره‌ای در زندگی انسانی به اندازة دیدن منظرة شادمانی و شعف بر چهره‌های امداد رسیدة غمگینانة همنوعان مستمند، تسلی‌بخش‌تر برای روح و دل آدمی نیست.

استحکام و پایداری یک جامعة سالم با کاهش دغدغه‌های کهنة نیازمندان میسر می‌شود، اعتبار می‌یابد و سلامت فکر و روان و آرامش و آسایش عمومی با مشارکت نیک‌اندیشان توانمند در مسیر یاری و کمک ضعیفان تحقق می‌یابد.

این موقعیت در جامعة ما به لحاظ باورها، اعتقاد به وعده‌های الهی و همچنین فرهنگ مردم‌مداری و بخشندگی همواره فراروی افراد قرار دارد. احساس خوش آسایش و آرامش افرادِ نیازمند و خشنودی باطنی افرادِ خیّر وصف ناپذیر است.

اصولاً هر عمل نیکِ در خور شأن انسانی بر نظر دیگران اثر می‌گذارد. کمک به همنوع مستمند در فرهنگ عمومی جامعه، تأثیر مثبت دارد و در اسلام هم به این امر تأکید شده است. حتی تأمین قوت و خوراک پرندگان، یا حتی آبیاری یک گیاه که توسط بعضی از مردم در جاهایی دیده می‌شود، بر احساس و نظر عابران تأثیر مثبت می‌گذارد که به نوعی نشان از رأفت و توجه مردم است.

از حضرت صادق عليه‌السلام است که: «هر کس خواري از روي برادر مؤمن خود بردارد، خداي ــ تعالي ــ ده حسنه براي او مي‌نويسد، و هر که بر برادر مؤمن خود تبسم کند، خداي ــ تعالي ــ از براي او حسنه ثابت کند».

و فرمود: «هر که نزد برادر مسلم خود آيد و او را اکرام کند، خداي ــ تعالي ــ را اکرام کرده است».

روزي آن حضرت به اسحاق بن عمار فرمود که: «اي اسحاق! به دوستان من هر قدر تواني احسان کن، که هيچ مؤمني احسان به مؤمني نکرد و اعانت او ننمود مگر اينکه صورت ابليس را خراشيد، و دل او را مجروح ساخت».

در ادبیات ما نیز توجه به فرودستان و رنجها و آلام اجتماعی، از کهن‌ترین موضوعها در نثر و بویژه شعر بوده است.

شعر اجتماعی به یك اعتبار، دشوارترین نوع شعر است. زیرا از جمله انواع و اغراض شعر هر كدام جلوه و جذبه و كشش خاصی دارد كه به كار شعر و شاعری و توفیق شاعر بسیار كمك می‌كند. ولی اجتماعیات لغزشگاههـایی دارد و دشواریهایـی كـه توفیق در آن كـار هـر كسی نیست.

یکی از موضوعهایی که بویژه بعد از انقلاب مشروطه در ایران بدان توجه گردید، «عدالت اجتماعی» و «عدم توزیع عادلانة ثروت» بود و امروزه نیز می‌بینیم که این دو موضوع از اساسی‌ترین خواسته‌های بشر است.

عدالت، مهمترین صفت هر انسان آزاده است. عدالت، گمشدة آدمی در تمام قرون و اعصار است و گل‌واژه‌ای است که در عصر دود و باروت، هنوز هم هر شنونده را مسحور و هر بیننده را مبهوت می‌کند. عدالت، حقیقتی است که همة انسانها در زلال فطرت خود با آن آشنایند و بسیاری افراد، جان خویش بر سر آن گذاشته‌اند . عدالت، آرمان بلند و دلرُبایی است که تنها مستبدان آن را به رسمیت نمی‌شناسند.

عدالت، از مهمترین اصول اجتماعی دین مبین اسلام است که قرآن کریم و روایات معصومان(ع) بر اجرای آن، اصرار ورزیده‌اند. امام علی (ع) پیشوای حق‌طلبان و عدالت‌خواهان، پس از رسول خدا (ص) و برترین نمونه در اجرای عدالت، در تعریف این واژه فرمودند: «عدل، همه چیز را در جای خود قرار می‌دهد».

متأسفانه امروزه یکی از نمودهای بارز عدم رعایت عدالت اجتماعی، آثار فقر در جامعه است که در بسیاری موارد خود به انحرافات اجتماعی و بزه‌کاری می‌انجامد.

در روایات اسلامی نیز از فقر مادّی به گونه‌ای یاد شده است که می‌توان از آنها زمینه‌ساز بودن فقر برای انحرافات اجتماعی را فهمید، مانند این حدیث پیامبر(ص) که فرمود: «نزدیک است که فقر به کفر منجر شود». پیامبر(ص) همچنین فرمودند: «خدایا! از کفر و فقر، به تو پناه می‌برم». شخصی سؤال کرد: آیا این دو در ردیف هم‌اند؟ فرمود: «بلی». علی(ع) نیز از فقر به عنوان «مرگ بزرگتر» یاد کرده است. و نیز خطاب به فرزندش می‌فرماید: «فرزندم! هر کس به فقر مبتلا شود، به چهار چیز دیگر نیز مبتلا می‌شود: ضعف در یقین و کاستی عقل و نازکی دین و کم حیایی در صورت. پس، از فقر به خدا پناه می‌بریم!» و در کلامی دیگر، فقر را «مایة نقصان در دین و حیران کنندة عقل» دانسته است.

از این رو در شعر اجتماع‌گرای معاصر، توجه به تهیدستان و مساکین که قربانی تنازع بقای اقتصادی جوامع به ظاهر مترقی امروز هستند، یکی از دستمایه‌های اساسی است و شاعرانی که از بطن این اجتماعات برخاسته‌اند، به مدد ظرافت هنر خود، به نوعی بازتاب دهندة فریاد اعتراض این مظلومانند.

رسالت شاعر امروز با حس عدالت‌خواهانه و امید به آینده‌ای روشن همراه است؛ به انسان و دردهای او می‌پردازد، و هم در روزگاری كه شكستها و فریبها او را ناامید و سرخورده كرده، نگاهی اجتماعی و انسان‌گرا دارد.

گره‌خوردگی احساس و هنر، بخشی از رسالت شاعر است که آن را در قالب نماد، رمز و یا تمثیل معطوف به اوضاع اجتماعی بیان می‌نماید. به عنوان نمونه، شعر سراسر از احساس ناظر به اوضاع اجتماعی «اشک یتیم» زنده‌یاد پروین اعتصامی ناظر بر همین رویکرد است:

روزی گذشت پادشهی از گذرگهی

فریادشوق بر سر هر كوی و بام خواست

پرسید زان میانه یكی كودكیتیم

كاین تابناك چیست كه بر تاج پادشاست؟

آن یك جواب داد چه دانیم ما كه چیست

پیداست آنقدر كه متاعی گرانبهاست!

نزدیك رفت پیرزنی كوژپشت و گفت

این اشك دیدة من و خون دل شماست

بر قطرة سرشك یتیمان نظارهكن

تا بنگری كه روشنی گوهر از كجاست

اگر هنرمندي متعهد و مسئول باشد بي‌شك هيچ گاه نمي‌تواند نسبت بهاوضاع اجتماعي خويش بي‌تفاوت باشد. تأثیر ظرافت‌هایی که در القای یک پیام عاطفی در یک شعر وجود دارد، شاید حتی از کلام منطق یک فیلسوف هم مؤثرتر واقع گردد. به عنوان نمونه، این قطعه شعر عاطفی ذیل هر شنونده‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد:

من و مادر کنار دار قالی

همیشه روز و شب مشغول کاریم

از آن تنها اتاق خانه باید

میان باغِ قالی گل بکاریم

ولی فرشِ اتاق ما به جز یک

گلیم کهنه چیز دیگری نیست

همیشه با نخ خوشرنگ باید

ببافم شاخه‌ها و بوته‌ها را

تمام نقش قالی‌های ما هست

پر از گلهای رنگارنگ و زیبا

ولی یک روز نقشی می‌کشم من

که شاید بهتر از هر نقش باشد

ببافم با دو دستم فرشی آن روز

که نقشش خانه‌ای بی‌فرش باشد

گردهمایی امروز به منظور افتتاح درمانگاه و اردوگاه بین‌المللی دوستی جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران و جمعیت هلال احمر جمهوری تاجیکستان است. اینجانب تشکر از جمعیت هلال احمر دو کشور، که یکی از نهادهای زحمتکش جامعه است، و نیز با سپاس از حضور جناب آقای دکتر ابوالحسن فقیه، معاون محترم ریاست جمهوری و رئیس محترم جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران و هیئت همراه ایشان و نیز قدردانی از مسئولان محترم این نهاد در جمهوری تاجیکستان، از درگاه خداوند بزرگ، توفیق همة مسئولان و زحمتکشان و شفای عاجل همة بیماران را مسئلت دارم.

از وقتی که برای استماع مبذول فرمودید، صمیمانه سپاسگزاری می‌نمایم.

با سپاس مجدد.