کتاب « شهریار و شهر ترکی؛ به انضمام برگزیده دیوان اشعار» به قلم دکتر علی اصغر شعردوست

کتاب « شهریار و شعر ترکی » که در بر دارنده برگزیده ای از دیوان اشعار استاد شهریار می باشد، در واقع با نظر به موضوعات و عناوین گوناگون اشعار استاد شهریار در قالب های متعدد شعری، به ویژگی های زبان شناختی اشعار و موضاعات و مضامین آن، آرایه های ادبی، قالب، وزن و قافیه در شعر ترکی شهریار و همچنین پی جویی تأثیر فرهنگ عامه و ادبیات شفاهی آذربایجان در کنار سایر مباحث توجه داشته است. شایان ذکر است که این اثر چهارمین مجموعه چاپ شده در حوزه مجموعه فرهنگ و تمدن ایران زمین است که به نشر کتب و آثار فرهنگ و تمدن ایران زمین در حوزه سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران اهتمام دارد. در مقدمه این اثر چنین می خوانیم: « شهریار سیمرغی فراتر از قاف و قافیه بود که زندگی و جهان را با شعر می نگریست. شعر شهریار مجموعه ای هماهنگ و دلکش از رنگ و صوت و زندگی است که در هر دم و بازدم ضرباهنگ دلها را تکرار می کند.
امتداد نگاه شهریار چه در جهت عمودی و چه در جهت افقی شایان تأمل است. به عبارتی روشن تر، استاد دیدی ژرف و فراخ دارد و با آنکه همه چیز را در دایره دید خود دارد از ژرفای نگاهش کاسته نمی شود. و برای همین، هم از نظر نگاه شاعرانه و هم از جهت مردمی بودن در اوج قرار می گیرد و با بالهای خستگی ناپذیر عشق و عرفان از قاف و قافیه فراتر می رود. شوری که او در آفاق کرد تنها در قلمرو دل آدمی قابل تصور است. « حیدر بابایه سلام » او فراتر از مرزها هنگامه ای بر پا کرد. هر کسی حرمانها و آرزوهای خود را در این منظومه شگفت جست و جو می کند. شهریار زبان مشترک همه بشر است.
عذوبت کلامش بی نیاز از تفسیر و تبیین است و قولی است که جملگی برآنند. توضیح ارزش کلامش همچون قیاس دریا و قطره است. اما نکته ای که در زندگی ادبی شهریار ملک سخن اهمیت بسیار دارد و کمتر به آن توجه شده این است که شهریار به اعتباری « شاعر ملی ایران» عصر انقلاب اسلامی است.
در نزد ما ایرانیان شعر همواره عالیترین و ناب ترین صورتی بوده است که در هنر کمال مجال بروز می یابد. کمتر ملتی را می توان در جهان یافت که این همه به شعر پرداخته و گنجینه ای غنی و ارزشمند بدین عظمت داشته باشد. اما چرا شهریار و روز درگذشت او؟! مکرر گفته و نوشته ام: در تاریخ ادبیات هر سرزمین، شاعران و نویسندگان کم شماری هستند که چون ستونهای استوار، آسمانه آن سرزمین را بر سر انبوه شاعران و نویسندگان دیگر نگاه می دارند. چنین نوابغی هر چند سده یک بار ظهور می کنند. تاریخ ادبیات یک ملت برای ظهور چنین نوادری به ادوار مختلف تقسیم می شود. شاعرانی چون فردوسی، نظامی، خاقانی، مولوی، حافظ، سعدی و صائب از ارکان شعر ما به شمار می روند و در پیدایی ادوار مهم ادبی نقش اساسی دارند. اما در میان شاعران و بزرگان شعر معاصر کشورمان استاد سید محمد حسین شهریار، به گواهی بسیاری از منتقدان و محققان برجسته و نیز به تصریح همگنانش، همچنین تأیید ذوق عمومی، درخشانترین چهره شعر معاصر ایران است. بی گمان توفیق شهریار و اقبال کم مانند وی به اعتبار کیفیت و کمیت آثارش از نوادر تاریخ شعر ماست. ما در طول عمر پر برکت استاد شهریار و نیز در گستره خلاقیت عظیم او نه یک شاعر بزرگ، بلکه چند شاعر بزرگ را –دوشا دوش هم- می بینیم: پس گیرنده و پاس دارنده سنتهای ادبی است. شهریار از آغاز با رویکرد به شعر و شاعری با آثار بزرگان شعر و ادب این سرزمین مأنوس و مألوف بود.
این انس و الفت، که در مواردی به شیفتگی ماننده تر بود، در تکوین و تشکل شخصیت ادبی شاعر نقش بسزایی داشت. یکی از بزرگتری خدمات شهریار، ایجاد تحول در عرصه غزل فارسی است. جریان پویایی که امروزه با عنوان « غزل نو » به موازات شعر نو به حیات خود ادامه می دهد، در واقع با غزلهای نو آیین استاد آغاز شده است. از همین روی، شهریار را می توان پس از دوره بازگشت و دوره مشروطیت که به اعتقاد بنده باید از ادوار رکود و فتور تاریخ غزل شمرده شوند، احیاگر غزل فارسی و نیز پدر غزل نو دانست. ویژگی مهم دیگر که باید بر سلسله عوامل بر شمرده بیفزاییم ایمان و اعتقاد راسخ شاعر است که از محدوده زندگی فردی او فراتر رفته و در تشکل شخصیت و حیات ادبی اش تأثیر بسیار گذاشته است. من پیش از این در برخی یادداشتها و مقالات خود شهریار را از ارکان شعر تشیع ذکر کرده ام، اکنون نیز، عرض می کنم کدام یک از شاعران همعصر ما شعری به بلندی و لطافت « مناجات» سروده است که همگان با هر میزان اعـتقاد لا اقل ابیاتی از آن را از حفظ نکرده باشند. همصدایی شهریار با انقلاب اسلامی هم، منبعث از افکار و اعتقادات مذهبی او بود. استاد از نخستین روزهای انقلاب تا واپسین دم مسیحایی اش هماره شعور انقلابی را در شور شعر در آمیخت، گویی جان مشتاق شهریار گوهر گمشده اش را در این نهضت یافته بود.
اما بخشی دیگر از دریای بی کران خلاقیت استاد، که آیینه ای است در برار چهره شاعر بزرگ دیگری، آثار ترکی اوست. استاد شهریار رکن رکین شعر ترکی آذربایجان است. رویکرد استاد شهریار به شعر ترکی در شرایطی صورت گرفته که به تعبیر خود استاد، در آن دوره اشعاری که به زبان ترکی در ایران به چاپ رسیده بود، نه از نظر کیفیت و نه از نظر کمیت نمود چندانی نداشت. هر چند شاعر، کمتر از بیست درصد اشعارش را به زبان مادری سروده، اما با همین دیوان کوچک توانسته جایگاه برتری در شعر ترکی آذربایجانی کسب کند.
خداوند را شاکرم این توفیق را عنایت فرمود که این کمترین به عنوان فرزندی کوچک از فرزندان تبریز بزرگ ادای احترام بکنم به روح بلند استاد شهریار و ادای دینی به سرزمینی که در هوایش نفس می کشم. امیدوارم مردمان ایران عزیز و زادگاه سرافرازم تبریز نامدار، این اقدام را از فرزند ناچیزشان بپذیرند.»
 
علی اصغر شعردوست
تهران- 1383