نوروز و سرچشمه های آفرینش و تجدید حیات در ادیان و اساطیر
نوشته شده توسط Super Userدر بخشی از مقدمه کتاب می خوانیم :
هر آیین و سنتی، بدون تردید بازماندة باورهای بسیار کهن و برداشت هر قوم از پدیدههای طبیعی پیرامون خویش است. برای رخنه به این باورها، بررسی دقیق اساطیر و رمزپردازیها، یکی از راههای اساسی کشف اساس این باورهاست. نوروز به عنوان یکی از بزرگترین جشنهای ملی ایرانیان، در وهلة نخست، آشکارا وابستگی انسان به طبیعت، بیشتر به سبب نقش و تأثیر طبیعت در زندگی اجتماعی و اقتصادی او را تبیین میکند.
این آیین کهن، همانا که بازماندة یکی از کهنترین اساطیر آفرینش و تجدید حیات کیهانی در اعتقادات و باورهای هزاران سال پیش اقوام ایرانی است. اساطیر اقوام مختلف، به نوعی عجیب با یکدیگر شباهت دارند. برخی از این شباهتهای گاه بسیار نزدیک، بدون تردید نتیجة برخورد اقوام مختلف با یکدیگر و گاه منشأ واحد بسیاری از آنهاست. به عنوان نمونه، موضوع طوفان و انقراض نسل بشر و موجودات و احیای مجدد آنها بعد از طوفان، در بسیاری اساطیر وجود دارد. داستان گناه نخستین آدم و خوردن میوة ممنوعه و هبوط او به زمین، شباهتهای بسیاری با نخستین انسان در اساطیر مختلف و نخستین گناه وی و خشم خدایان دارد. در اساطیر ایرانی، نوروز به جمشید نسبت داده شده، همان گونه که کشف آتش به هوشنگ منسوب است. یکی از گناهان «یم» یا «جم»، در اساطیر هند و ایرانی این است که «آتش» را از «اَگنی» گرفت و به هوشنگ داد. این روایت، بسیار شبیه به پرومتة یونانی است، زیرا او نیز آتش را از خدایان دزدید و به انسان داد و به خاطر این کار، محکوم شد تا ابد در کوهی به زنجیر کشیده شود.همان گونه که امروزه در زبانشناسی تطبیقی ثابت شده است که برای رخنه در ژرفای زبانی یک قوم، بررسی زبان آن قوم به تنهایی کافی نیست و بلکه مجموعهای از زبانهای همخانواده و همریشة آن نیز باید مد نظر گرفته شود، در اسطورهشناسی تطبیقی نیز، تنها از طریق کشف بنیادهای آیینی و اسطورهای هر روایت، در مقام مقایسه با اسطوره یا آیین مشابه در اقوام دیگر است که میتوان به اعماق باورها و اعتقادات یک قوم رخنه کرد. «نوروز» از این دیدگاه همان عدد صفری است که عقربههای آن یک سال را میپیماید تا بعد از مرگ یک سال، سالی دیگر زاده شود. بیتردید، بنمایههای این تفکر کهن، در باورهای اقوام مختلف، به صور و نامهای گوناگون، در اساطیر باقی مانده است. در این رساله، تلاش گردیده است تا عناصر و لایههای تشکیل دهندة اساطیر «آفرینش» و «تجدید حیات» در نزد اقوام مختلف، مورد بررسی قرار گیرد.
عناوین کتاب :
پیشگفتار ............................................................................................................ |
11 |
فصل اول: نمودهای اساطیری ........................................................................ |
13 |
اسطوره، متضمن بیان راز آفرینش ................................................................ |
13 |
اسطوره- «داستان نمونه» ............................................................................... |
19 |
اسطوره، الگوی آسمانی شدة جوامع بشری ................................................. |
21 |
مفهوم دین و انواع و نقش آن در اجتماع ....................................................... |
23 |
پرستش مظاهر طبیعت ..................................................................................... |
25 |
احترام یا پرستش اجداد ................................................................................... |
28 |
انواع دین یا معبودهای مختلف دینی .............................................................. |
30 |
خدایان آسمانی ................................................................................................. |
31 |
خدایان زمینی .................................................................................................... |
32 |
خدایان جنسی ................................................................................................... |
33 |
خدایان حیوانی، یا توتمیزم .............................................................................. |
33 |
خدایان انسانی ................................................................................................... |
34 |
فصل دوم: آفرینش در ادیان و اساطیر ......................................................... |
36 |
سرچشمة روایات آفرینش ............................................................................... |
36 |
خلقت در اساطیر بابلی ..................................................................................... |
39 |
خلقت در عقاید یهودی ...................................................................................... |
40 |
خلقت در قرآن مجید ......................................................................................... |
43 |
آفرینش در آیین زردشتی ............................................................................... |
46 |
هفتمین روز ....................................................................................................... |
48 |
آفرینش انسان ................................................................................................... |
52 |
خلقت انسان در اساطير يونان ........................................................................ |
58 |
خلقت انسان در بين النهرين ............................................................................ |
59 |
خلقت انسان در اساطير زردشتی ................................................................... |
59 |
خلقت انسان در اساطیر چين ........................................................................... |
60 |
آفرینش انسان در اساطير آفريقا .................................................................... |
60 |
آفرينش زن ........................................................................................................ |
61 |
عنصر یزدانی در آفرینش انسان .................................................................... |
62 |
اسطورهشناسی تطبیقی آفرینش ..................................................................... |
63 |
الف- آشفتگی نخستین ..................................................................................... |
63 |
ب- نخستین آفریننده ....................................................................................... |
66 |
ج- نظام طبقاتی، پندارهای اسطورهای و مقام انسان ................................... |
68 |
د- زن و مرد نخستین ...................................................................................... |
70 |
گناه نخستین و قصة هبوط ............................................................................. |
72 |
فصل سوم: قداست آسمان و زمین ................................................................ |
76 |
آسمان ................................................................................................................ |
76 |
آسمان، جایگاه خدایان ..................................................................................... |
76 |
دوری خدا .......................................................................................................... |
79 |
خدا، مفهومی فلسفی ......................................................................................... |
81 |
معراج .................................................................................................................. |
84 |
آسمان در فرهنگ اسلامي ............................................................................... |
85 |
آسمان در عقايد زردشتيان ............................................................................. |
89 |
آسمان در عقايد مانوی .................................................................................... |
91 |
قداست آسمان ................................................................................................... |
91 |
تقدس بلندي ....................................................................................................... |
91 |
گيتي و مينو ....................................................................................................... |
92 |
محور كيهان ...................................................................................................... |
93 |
معماري، هنري با رويكرد به آسمان .............................................................. |
94 |
بناي زيگورات، تلاشي براي رسيدن به آسمان ............................................ |
95 |
اساطير صعود ................................................................................................... |
96 |
آيينها و رمزهاي صعود ................................................................................. |
97 |
معلق ماندن ميان زمين و آسمان .................................................................... |
97 |
قداست زمین – مادر ......................................................................................... |
99 |
زمین – مادر ...................................................................................................... |
102 |
زمین – زن ........................................................................................................ |
104 |
زمین در اساطیر چینی ..................................................................................... |
105 |
زمین در مسیحیت ............................................................................................ |
107 |
آسمان و زمین، نخستین پدر و مادر ............................................................. |
107 |
ازدواج آسمان و زمین ..................................................................................... |
109 |
در آیین مسیحیت، خدا چگونه پدر شد؟ ......................................................... |
111 |
فصل چهارم: تجدید حیات و گیاهان .............................................................. |
119 |
درخت محور عالم ............................................................................................. |
119 |
اسطورة درخت حیات ....................................................................................... |
120 |
قداست درخت .................................................................................................... |
121 |
درخت-آب ......................................................................................................... |
123 |
درخت معرفت .................................................................................................... |
124 |
درخت- مار ....................................................................................................... |
124 |
درخت- صلیب .................................................................................................. |
127 |
درخت- سبزه .................................................................................................... |
129 |
گیاهتباری ........................................................................................................... |
130 |
دگرگونی به صورت گیاه ................................................................................. |
134 |
درخت مجدد حیات (و حیاتبخش) ................................................................... |
135 |
فصل پنجم: اساطیر آب ................................................................................... |
138 |
قدرت آب ............................................................................................................ |
138 |
اسطورة آب نماد حاصلخيزي ......................................................................... |
140 |
اسطورة آب به عنوان عامل طغيانگر .............................................................. |
142 |
آب در چین ........................................................................................................ |
145 |
آب در مصر ...................................................................................................... |
146 |
آب در نظر اقوام سامی .................................................................................... |
147 |
آب در نظر یونانیان .......................................................................................... |
148 |
آب در هند .......................................................................................................... |
149 |
آب در ايران ....................................................................................................... |
150 |
آب در افریقا ...................................................................................................... |
152 |
آب در اروپا ....................................................................................................... |
153 |
آب در امریکا ..................................................................................................... |
153 |
آب در آتیک ....................................................................................................... |
153 |
آب و سرانجام جهان ........................................................................................ |
154 |
آب در مسیحیت ................................................................................................ |
155 |
آب- زمین .......................................................................................................... |
156 |
آب- ماه- زن .................................................................................................... |
156 |
آب- زمان .......................................................................................................... |
156 |
آب- مرگ .......................................................................................................... |
157 |
رمزپردازیهای آب .......................................................................................... |
157 |
آفرینش کیهان از آب ........................................................................................ |
1159 |
رمزپردازی غوطهزنی ...................................................................................... |
161 |
غسل تعمید ........................................................................................................ |
162 |
تشنگی مرده ...................................................................................................... |
163 |
چشمههای معجزهآسا و غیبآموز ................................................................. |
165 |
تجلیات قداست آب و خدایان آب .................................................................... |
117 |
جانوران و علامات پیوسته به آب .................................................................. |
168 |
فصل ششم: اساطیر پایان جهان .................................................................... |
171 |
الف- اساطیر یونان .......................................................................................... |
172 |
ب- اساطیر اسکاندیناوی ................................................................................. |
173 |
ج- اساطیر هند .................................................................................................. |
177 |
د- اساطیر ایرانی .............................................................................................. |
180 |
هـ.- اساطیر بومیان آمریکا ............................................................................. |
187 |
و- در دیگر اساطیر .......................................................................................... |
188 |
فصل هفتم: اساطیر طوفان .............................................................................. |
192 |
اسطورة طوفان ................................................................................................. |
192 |
رمزپردازی طوفان ............................................................................................ |
206 |
فصل هشتم: اساطیر تجدید حیات .................................................................. |
209 |
تجدید حیات زمان ............................................................................................. |
209 |
تکرار سالانة آفرینش کیهان ............................................................................ |
211 |
تکرار محتمل آفرینش کیهان ............................................................................ |
215 |
احیای کامل و تمام ........................................................................................... |
217 |
رمزپردازی کیهان ............................................................................................. |
219 |
منظومة تجدید کیهان ........................................................................................ |
221 |
تخم کیهان .......................................................................................................... |
222 |
جمع اضداد – الگوی اساطیری ....................................................................... |
228 |
اسطورة خدای نر و ماده ................................................................................. |
230 |
اسطورة دوجنسی بودن انسان ....................................................................... |
232 |
اساطیر نو کردن، و ساختن و راز آموختن ................................................... |
234 |
ساختار اسطورة وارونا (Varuna) و ورترا (Vrtra) ...................................... |
227 |
فصل نهم: نوروز، اسطورة تجدید حیات ایرانی ............................................ |
240 |
جشن نوروز در اساطیر اقوام کهن ................................................................ |
240 |
نوروز در ایران باستان ................................................................................... |
246 |
رمزپردازی ششگانة آفرینش در الهیات زردشتی ....................................... |
247 |
جشن ارواح مردگان ......................................................................................... |
251 |
شش گاهنبار در روایات اسلامی ................................................................... |
254 |
فروهرها ............................................................................................................. |
261 |
نخستین انسان .................................................................................................. |
266 |
کیومرث .............................................................................................................. |
267 |
مَشی و مَشیانه .................................................................................................. |
271 |
هوشنگ .............................................................................................................. |
274 |
تهمورث .............................................................................................................. |
276 |
جم (جمشید) ...................................................................................................... |
278 |
مَنُو ...................................................................................................................... |
288 |
کتابنامه .............................................................................................................. |
291 |
آخرینها از Super User
- حضور در تئاتر لیلی و مجنون در تالار وحدت ؛ نمایشی از یعقوب صدیق جمالی
- مرگداشت؛فردیناند هودلر و والنتین گوده دارله محتضر
- رونمایی از آخرین نشر نفیس "حیدربابا یه سلام" در سالن آمفی تئاتر پردیس هنر و رسانه تبریز
- شهریار شاعری بود که در هر دو زبان شاهکار آفرید.(مصاحبه خبرگزاری مهر - 1403/06/29)
- جايگاه مديريت فرهنگي در فرهنگ و هنر ايران امروز(روزنامه اعتماد 1403/5/20)