نقش دانشمندان آلمان در آموزش تاریخ و فرهنگ تاجیکان و فارسی زبانان-دانشگاه ملي تاجيكستان

تحقیقات ایران و تاجیکی حوزه ای شناخته شده و ریشه دار، در سلسلۀ مطالعات دانشمندان آلمانی محسوب میشود. به دست دادن گزارشی از کار انجام شده توسط آنان، کاری است که مجالی فراخ می طلبد. اگر مجموعه نوشته ها و تحقیقاتی که در باب فرهنگ و تمدن هر کشوری صورت می گیرد مبین میزان جاذبه فرهنگی آن باشد، مجموعه فعالیتهای پژوهشی و تحقیقی دانشمندان آلمانی در حوزۀ زبان فارسی و تاجیکی کارنامۀ درخشانی است که جاذبه های تمدن، تاریخ و فرهنگ قویم و ریشه دار فارسی تاجیکی را به رخ می کشد.

جاذبه رشک انگیز این فرهنگ موجب شده که از ابتدای شکل گرفتن تحقیقات ادبی – فرهنگی نظر عده ای بسیار از اهل تحقیق در شرق و غرب عالم را به سوی خود جلب کند و آنان سالیان مدیدی از عمر با ارزش خویش را صرف توغل در ساحتهای گوناگون فرهنگی کرده اند که روزگاری فرهنگ برتر بوده و به دلیل ماهیت متعالی نهفته در ذات این فرهنگ، هنوز هم قابلیت آن را دارد که در عرصه حیات فرهنگی بشر، مجلس آرایی کند.
حاصل این تحقیقات از سویی، نشان دهندۀ این است که انسانهای بزرگی در اروپا و بالاخص کشور آلمان در طول سالیان دراز، روشنای چشم خود را در لابه لای سطور و نقشها به ودیعت نهادند، تا بر تاریکیهای تاریخ و زبان و فرهنگ و ادب ایرانی تاجیکی روشنایی بیفکنند و از سوی دیگر، مایه تنبهی است برای ما که از این مایه تحقیق و پژوهش بهرۀ کامل را ببریم. آنچه از این مجموعۀ عظیم به زبان فارسی برگردان شده، تنها اندکی از انبوه تحقیقات ارزشمندی است که در این حوزه صورت گرفته است و تلاش بیشتر و پرمایه را می طلبد.
ملت ما با آثار دانشوران غربی در حوزه تحقیقات ایران شناسی و تاجیک شناسی همچون تصحیح و تحشیۀ متون کهن پارسی چون شاهنامه و آثار نظامی و دیوان کمال خجندی و کشف المحجوب هجویری آشنا هستند.

بعضی از این متون، علی رغم اینکه چندین دهه از تصحیح و تنقیح آنها می گذرد هنوز هم بهترین تصحیح به شمار می روند و این خود بهترین دلیل در شیوۀ تصحیح و تحقیق آنان است؛ اگرچه ممکن است که کار انجام شده کار پایانی نباشد اما یقینا تاکنون کاری به این دقت و صحت در باب تصحیح این متون صورت نگرفته است.
کارنامۀ پربار دانشمندانی چون دوست دانشمندم مرحومه خانم پروفسور آنه ماری شمیل در حوزۀ تحقیقات ایران و تاجیکی بیانگر دقت نظر و موشکافیهای نسلی از محققین گذشته است که می تواند راهنمای نسل جدید پژوهشگر باشد.
شاید یکی از مهمترین دلایل حضور بنده در این کنفرانس بین المللی علمی و عملی گزارشی است که از آشنایی و دوستی با این دانشمند نابغۀ آلمانی داشته ام. بانویی محقق، ژرف نگر و انسان دوست که به بالاترین درجات عرفان صعود کرد و این راه نورانی و پر رهرو را در لابلای سطور و ابیات ادبیات فارسی جستجو کرد و نسلی از دانشمندان و اندیشمندان را گام به گام به این راه هدایتگر و راهنما شد.
قریب بیست سال پیش مدتی به عنوان رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جمهوری فدرال آلمان فعالیت می کردم جاذبۀ قلم شیوا و شخصیت ممتاز خانم شیمل اینجانب را به سمت آن دانشمند ایرانشناس و استاد عالی مرتبه زبان فارسی و تاجیکی راهنمایی کرد. با برگزاری چند جلسه و به پیشنهاد ایشان گروه مطالعاتی به سرپرستی ایشان تشکیل شد و اینجانب شخصا به عنوان رایزن فرهنگی ج.ا.ا با خانم شیمل حساب مشترک بانکی در شهر بن آلمان باز کردیم که مبلغی در آن حساب به ودیعه گذاشتیم و از مبالغ حاصل از آن چند کار مهم در حال انجام بود و تا روزیکه ایشان روی در تیرۀ خاک کشیدند این همکاری ادامه داشت. دانشمندان و استادان نامدار دیگری همچون پروفسور فراگز در آلمان بعدها راه ایشان را ادامه داده اند و خوشحالم که چراغ زبان فارسی و تاجیکی و مطالعه پیرامون تاریخ و فرهنگ قویم و ریشه دار ایرانی تاجیکی هنوز در آلمان نور و حرارت می بخشد و آثار تألیفی در انحصار تصنیفات و مؤلفات گذشتگان نیست، بلکه امروز هم بر این ذخیرۀ مهم افزوده می شود.
گرچه بخش عمده ای از این پرونده تحقیق فرهنگی و تآلفات به ویژه آثار خانم آنه ماری شیمل در دسترس پارسی زبانان قرار نگرفته است و آنان تنها با گوشه ای از حجم عظیم این کوششها آشنا هستند؛ اما همواره به تحقیقات ایشان به دیدۀ احترام و تکریم نگریسته و در عین حال نسبت به دریافتهای وی نظرات خاص خویش را دارند، که چه بسا با دریافتهای محققان و پژوهشگران همخوان نباشد و گاه حتی متناقص بنماید، اما همواره توجه و اهتمام آنان در باب فرهنگ ایرانی ستوده است.
البته قوم ایرانی و تاجیک که در حقیقت روحی واحد هستند در تاریخ و فرهنگ خود، با بخشی عظیم از گستره ای که امروزه کشورهای مستقل هستند، مشترک است. از این رو، حتی تحقیقاتی که هر یکی از محققین این کشورها در باب تاریخ و فرهنگ خود به عمل می آورند با پیشینۀ فرهنگی مشترکشان مرتبط است و این خود عاملی است که نزدیکی و همخوانی و همدلی بیشتر دانشوران این کشورها را می طلبد. آنان در جست و جوی گذشتۀ خود به ایران و فرهنگ مشترکی باز می خورند و تاجیک و ایرانی در خجند و کولاب و نسا و مرو و بخارا و سمرقند و گنجه و شکی و شروان و... گذشتۀ خود را می جویند.
دستیابی به این گنجینه عظیم فرهنگی برای پژوهشگران کاری ضروری است اما متاسفانه سیاستهای فرهنگی و بعضا اقتصادی گذشته در سطح مدیران فرهنگی اجتماعی اعم از آنهایی که در ایران، تاجیکستان، آلمان و سایر کشورها در حوزه زبان و ادب فارسی تاجیکی اعمال شده، کمتر امکان دستیابی اهل تحقیق را به این پژوهشها فراهم آورده است.
برای رفع این نقیصه پیشنهاد می کنم که پس از تحولات جدید مرکزی که مجموعه این پژوهشها در اقصی نقاط جهان را گرد آوری کند، تأسیس گردد که البته گام نخست آن بدین صورت و با برگزاری این سمینار برداشته شده است و امیدوارم بنحو مطلوبی ادامه یابد.
جلسه حاضر که به همت دانشگاه ملی و دوست و همکار اینجانب خانم داریس هرترامپف سفیر جمهوری فدران آلمان در تاجیکستان برگزار شده است فرصتی میمون به دست داده تا باب آشنایی همه آنان که در این گستره پهناور جغرافیایی و فرهنگی در زوایای تاریخ و فرهنگ و ادبیات ایران و تاجیکستان به تحقیق پرداخته اند با یکدیگر مفتوح شود و دانشوران این کشورها به ویژه تاجیکان عزیز نیز از نزدیک بتوانند به تبادل تجربه و اطلاعات بپردازند.
آنچه این مجموعه بر ضرورت وجود آن تأکید میکند توسعه و تأسیس بانکهای اطلاعاتی است تا نتیجه کار تحقیق محققان فراروی دوستداران قرار گیرد که متاسفانه چندان جدی تلقی نشده است و امیدواریم که در این مهم از بذل مساعی دریغ نشود. همچنین پیشنهاد میکنم که هر سال سه عنوان از کتابهای تألیف شدۀ اندیشمندان و نویسندگان آلمانی در حوزۀ تاریخ و فرهنگ تاجیکان و فارسی زبانان از سوی دانشگاه ملی انتخاب و با مشارکت سفارت آلمان به فارسی ترجمه شود. پژوهشگاه فرهنگ فارسی تاجیکی سفارت جمهوری اسلامی ایران نسبت به ویرایش و آماده سازی آن اقدام می نماید و کتابها در چاپخانۀ پیوند متعلق به سفارت جمهوری اسلامی ایران در دوشنبه منتشر و در اختیار علاقمندان پژوهندگان و مراکز تحقیقی قرار می گیرد.
امیدوارم موفق باشید.