دوشنبه, 08 ارديبهشت 1393 ساعت 04:30
«مقبره مولانا یعقوب چرخی، پیر طریقت نقشبندیه»
چرخ یکی از روستاهای بزرگ از توابع ولایت «لوگر» در افغانستان و زادگاه مولانا یعقوب چرخی است. مولانا یعقوب بن عثمان بن محمود بن محمد غزنوی چرخی از عرفا و مفسران سده نهم هجری قمری است که از اصحاب خواجه بهاء الدین نقشبندیه و عالم علوم ظاهری و باطنی بوده است. وی برای تحصیل و تکمیل علوم به بخارا، هرات و مصر سفر کرده و تا سال 791 هجری قمری سعنی تا هنگام وفات خواجه بهاءالدین نقشبندیه در بخارا بوده است.
بنا به نوشته خزینه الاصفیاء مولانا چرخی به سال 851 هجری قمری وفات یافته و در محل حصار شادمان، قریه هلففو (هلفتور) در 15 کیلومتری شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان کنونی به خاک سپرده می شود و مزارش زیارتگاه خاص و عام می گردد.
بعدها مزار وی گسترش داده می شود و مسجدی به نام ایشان در محل دفن این عارف شهیر ساخته می شود. مسجد حضرت مولانا چرخی در سالهای 1495 اواخر عصر پانزده میلادی توسط عبدالله پاشا (امیر وقت) ساخته و شده است و تا امروز به نام مولانا یعقوب چرخی شناخته می شود.
مسجد مذكور یكی از زیباترین و قدیمی ترین مساجد، با معماری های سنتی- اسلامی در كشور تاجیكستان و حتی ماوراء النهر می باشد. این مسجد با وجود تعمیرات و بازسازی، هنوز ساختار قدیمی و سنتی خود را حفظ کرده و نشانه های كه دال بر قدمت چند صد ساله است در آن فراوان می باشد.
داخل مسجد، باغ با صفایی وجود دارد که چندین چنار تنومند در آن دیده می‌شود و نکته جالب وجود درخت چنار تنومندی است که کاشت آن را به "مولانا جامی" منتسب می‌دانند. در فضای بیرونی این مسجد بخش‌های مختلفی از جمله کتابخانه و وضوخانه وجود دارد. مقبره مولانا یعقوب چرخی در حاشیه این مسجد واقع شده که محل زیارت مردم شهر دوشنبه و اطراف بوده و در روزهای جمعه محل برگزاری نماز جمعه است. در سقف و حاشیه دیوارهای مسجد، اسماالحسنی، آیه الکرسی و آیاتی دیگر از قرآن کریم دیده می‌شود. بنا بر گفته علما و خطبای جمعه این مسجد مولانا چرخی نه فقط در میان فارسی‌زبان‌ها، بلکه در نزد مردم غیر فارسی‌زبان نیز مورد احترام بوده و بیش از 500 سال است که مردم به امید زیارت به این مکان می‌آیند.
بنا بر گفته مردم محلی، هر فردی که قصد سفر دارد یا از سفر بازگشته و بویژه در روزهای چهارشنبه مردم بیشتر برای زیارت به این مزار می‌آیند و دعا و فاتحه می‌خوانند. از جمله مریدان و شاگرادن مولانا یعقوب چرخی می توان به "حاج احرار ولی" و داملا " عبدالرحیم خواجه " که در روستای "الاکا" فیض آباد مدفون است، اشاره کرد. بسیاری از مردم تاجیکستان بر این عقیده اند که هر کسی نیت و آرزویی دارد، اگر در این مکان پاک (مقبره مولانا یعقوب چرخی)، از خداوند درخواست کند، حتما خداوند دعاهای وی را مورد قبول قرار خواهد داد.
از مولانا یعقوب چرخی آثار درخور توجی برجای مانده که ازجمله آن می توان از کتب زیر نام برد:
1-رساله بدایه، در بیان صفات و مراتب اولیاءاللّه، که در آن به مقامات خواجه بهاءالدین نقشبند و خواجه علاءالدین محمد بخاری نیز اشاره شده است.محمد نذیر رانجها آن را در اسلام‌آباد (۱۳۵۷ ش) چاپ و در لاهور (۱۳۹۸) به اردو ترجمه و منتشر کرده است.
2- رساله اُنسیه، در گزارش سیر و سلوک مؤلف و بهره‌های معنوی او از بهاءالدین نقشبند و علاءالدین محمد بخاری.مؤلف در آن مخصوصاً فضیلت مداومت بر وضو و ذکر خفی، که به اصطلاح نقشبندیان آن را «وقوف عددی» می‌گویند، و نمازهای نَفل (مستحب) را بیان کرده است.این رساله نخستین‌بار در ۱۳۱۲ در دهلی چاپ سنگی شد، سپس محمد نذیر رانجها آن را همراه با ترجمه اردو در اسلام‌آباد (۱۳۶۲ ش) چاپ کرد.
3- تفسیر قرآن معروف به تفسیر یعقوب چرخی، آخرین اثر چرخی (تألیف ۸۵۱)، که تفسیر بخشی از اجزای قرآن است شامل تعوذ (استعاذه)، بسمله، سوره فاتحه و جزءهای بیست و نهم و سی‌ام.
3- تفسیر قرآن معروف به تفسیر یعقوب چرخی، آخرین اثر چرخی (تألیف ۸۵۱)، که تفسیر بخشی از اجزای قرآن است شامل تعوذ (استعاذه)، بسمله، سوره فاتحه و جزءهای بیست و نهم و سی‌ام.
مؤلف عمده مطالب را از تفسیرالکشاف زمخشری و تفسیر موفق‌الدین کواشی برگزیده و با اضافات، به روش علمی و عرفانی، به فارسی ساده و روان نگاشته است.این تفسیر بارها در شبه‌قاره چاپ سنگی شده است.
چاپ لاهور (۱۳۳۱) حاشیه‌ای دارد به نام روضه المآرب نگاشته ولی محمدبن ملامروت خجندی قندهاری.
سید پادشاه حاجی سید عطایی، معروف به حاجی همدانی، تفسیر چرخی را در ۹۹۳ به ترکی جغتایی، غراب‌زاده احمدبن عبداللّه (متوفی ۱۰۹۹) به ترکی عثمانی و محمد نذیر رانجها به اردو (لاهور، ۱۳۸۴ ش/ ۲۰۰۵) ترجمه کرده است
چاپ لاهور (۱۳۳۱) حاشیه‌ای دارد به نام روضه المآرب نگاشته ولی محمدبن ملامروت خجندی قندهاری.
سید پادشاه حاجی سید عطایی، معروف به حاجی همدانی، تفسیر چرخی را در ۹۹۳ به ترکی جغتایی، غراب‌زاده احمدبن عبداللّه (متوفی ۱۰۹۹) به ترکی عثمانی و محمد نذیر رانجها به اردو (لاهور، ۱۳۸۴ ش/ ۲۰۰۵) ترجمه کرده است
4- جمالیه: حورائیه، در شرح یکی از رباعیات معروف شیخ ابوسعید ابوالخیر (حورا به نظاره نگارم صف زد) به روش عرفانی، که به کوشش محمد نذیر رانجها در مجله دانش‌چاپ شده‌است.
5- شرح اسماءالحسنی، در تفسیر و بیان خواص ۹۹ نام خداوند تعالی از دیدگاه عرفانی، که به کوشش محمد نذیر رانجها در مجله دانش چاپ شده است.
6- نی‌نامه یا رساله نائیه، در شرح عرفانی دیباچه مثنوی معنوی (دفتر اول) و حکایت پادشاه و کنیزک (دفتر سوم) و داستان شیخ دقوقی شیخ محمد سررزی (دفتر پنجم). این رساله، پس از جواهرالاسرار شیخ حسین خوارزمی، اولین اثری است که در شرح ابیات مثنوی معنوی نگاشته شده است.
نی‌نامه به تحشیه و تعلیق خلیل‌اللّه خلیلی در ۱۳۳۶ ش و ۱۳۵۲ ش در کابل چاپ شده است.
ترجمه اردوی آن به قلم محمد نذیر رانجها با نام شرح دیباچه مثنوی مولانا روم المعروف رساله نائیه، در لاهور (۲۰۰۴) به چاپ رسیده است.چرخی طبع شعر نیز داشت.
ترجمه اردوی آن به قلم محمد نذیر رانجها با نام شرح دیباچه مثنوی مولانا روم المعروف رساله نائیه، در لاهور (۲۰۰۴) به چاپ رسیده است.چرخی طبع شعر نیز داشت.
منابع:
1- عبیداللّه بن محمود احرار، احوال و سخنان خواجه عبیداللّه احرار، مشتمل بر ملفوظات احرار به تحریر میرعبدالاول نیشابوری، ملفوظات احرار (مجموعه دیگر)، رقعات احرار، خوارق عادات احرار تألیف مولانا شیخ، چاپ عارف نوشاهی، تهران ۱۳۸۰ ش.
2- امین احمد رازی، تذکره هفت اقلیم، چاپ محمدرضا طاهری (حسرت)، تهران ۱۳۷۸ ش.
3- یعقوب بن عثمان چرخی، تفسیر چرخی، چاپ ولی‌محمد قندهاری، لاهور ۱۳۳۱.
4- یعقوب بن عثمان چرخی، رساله اُنسیه، تصحیح و ترجمه و مقدمه محمد نذیر رانجها، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ ش)
5- یعقوب بن عثمان چرخی، نی‌نامه: یعنی رساله نائیه مولینا یعقوب چرخی، و رساله نائیه مولینا جامی، چاپ خلیل‌الله خلیلی، بخش ۱، کابل ۱۳۳۶ ش
6- داراشکوه بابری، سفینه الاولیا، کانپور ۱۳۱۸
7-غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، کانپور ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴.
8-علی بن حسین فخرالدین صفی، رشحات عین‌الحیات، چاپ علی‌اصغر معینیان، تهران ۱۳۵۶ ش.
9- احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، اسلام‌آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ ش.
10-سعید نفیسی، تاریخ نظم و نثر در ایران و زبان فارسی تا پایان قرن دهم هجری، تهران ۱۳۶۳ ش.
11-عارف نوشاهی، نقد عمر: مجموعه مقالات : «محمدهاشم کشمی کی بعض فارسی رسائل کی بازیافت»، لاهور ۲۰۰۵
12-مجله دانش، چاپ اسلام‌آباد، دوره۱، ش۱، بهار ۱۳۶۴
منتشرشده در
در تاجیکستان
آخرین‌ها از Super User
- درگذشت احياگر موسيقي «فلك» ، صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/12/2
- بعثت شادابي حيات - صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/11/18
- حضور در تئاتر لیلی و مجنون در تالار وحدت ؛ نمایشی از یعقوب صدیق جمالی
- عکس خوانی دکتر شعردوست (دیپلمات سابق و پژوهشگر آسیای میانه و قفقاز)
- بزرگداشت هشتادوچهارمین سالگرد تولد استاد ساوالان
