شنبه, 09 آذر 1392 ساعت 03:30
چکن، نقشی سه هزارساله بر پوشش و البسه تاجیکان
باستان شناسان تاجیک معتقدند که چکن از انواع پوشش آریایی های باستانی است که بیش از سه هزار سال تاریخ دارد و به گونه های مختلف تا زمان ما رسیده است. مردم شناسان حفظ این هنر باستانی را امری بایسته می دانند. زیرا چکن که در مناطق مختلف تاجیکستان بیشتر به عنوان گلدوزی معروف است، عالم افسانه و رویا و اساطير و آیینهای باستانی آریایی ها را در خود نهفته است.
ظریف میرز، یک باستان شناس ساکن کولاب می گوید: "در انواع لباس چکن بویژه در کلاه نقشی از چلیپای آریایی یا «اسواستیک» ترسیم می شود که آن رمز فراوانی، نجابت، آزادی و آزادگی است. البته نقش چلیپای آریایی در کاخها و کوشمهای باستانی، ازجمله در مدرسه شیردار شهر سمرقند و تخت جمشید نیز به چشم می خورد.»
اما گفته می شود پوشش چکن در بسیاری از مناطق تاجیکستان با گذشت زمان گوهر اصلی خود را از دست داده و یا لباس مدرن جایگزین آن شده است. با اينهمه نشانه هایی از آن را تنها در شیرازه های کلاههای مردانه یا گریبان کرته های گلدوزی شده می توان مشاهده کرد.
رنگین ترین آنها چکن منطقه کولاب در جنوب تاجیکستان است که بیشتر جلب توجه می کند. معمولا برای زمینه طرح های چکن از پارچه یکرنگ سفید، صورتی، سبز، آبی یا سرخ استفاده می کنند. رنگ نخ گلدوزی با توجه به رنگ زمینه آن انتخاب می شود. سه رنگ سپید و سرخ و زرد در این میانه جایگاه ویژه ای دارند: رنگ سپید رمز بخت است و رنگهای زرد و سرخ نشانگر آفتاب و آتش هستند که از نمادهای فرهنگی زرتشتی محسوب می شود.
مردم شناسان با اشاره به نقش و طرح هایی که روی چکن است، آن را به قرن های پیش از میلاد مربوط می دانند و گل هایی که با نام «کاسه» معروف است و شکل خورشید دارد، را دلیل مهرپرستی مردم در دوران باستان بشمار می آورند. گلی که دور دامن یا کلاه مردان دوخته می شود نیز یک طرح باستانی است و رمز خورشید دانسته می شود.
تک تک گل های چکن نماد چیزی است و مضمون خاص و نام خود را دارد. نقشی که در چکن های امروزی دیده می شود، سال ها پیش هم در گل دوزی ها دیده می شد. با وجود روی کار آوردن نقش و نگارهای تازه در چکن، چادر عروسی و پیراهن عروس نقش و نگار قدیمی خود را حفظ کرده است. با این که گفته می شود برخی از طرح های چکن طی هزارها سال بی تغییر مانده اند، در عین حال انواع تازه ای از پیراهن چکن دیده می شود که با سلیقه لباس پوشی مدرن تهیه شده است. دوزندگان شکل دوخت پیراهن را تغییر داده اند، ولی رمزهای خورشیدی و نقش و نگار چکن همان است که بود.
آری پیراهن چکن عالمی از رنگها را نیز در خود گنجانیده است. به اعتقاد خداینظر رحیمزاده، جامعه شناس تاجیک، هرچند در پیراهن چکن هفت رنگ «کمان رستم» یا قوس و قزح را می توان مشاهده کرد، بازار مرادف، مدیر آثارخانه ناحیه دنغره، واقع در جنوب تاجیکستان می گوید گوهر اصلی چکن در همین رموز باستانی است: "در انواع گلدوزی یا گونه های مختلف چکن که در جنوب کشور به عنوان «سوزنی» یا «دوری» بیشتر معروف است، ترسیم آتش موقع مرکزی دارد. آتش بزرگی که در آیین آریایی ها افروخته می شد و مردم در پیرامون آن چرخ می زدند."
آقای مرادف همچنین بر این عقیده اند که نام «دوری» از همین چرخ زدن یا دور گشتن پیرامون آتش برمی آید. ولی با گسترش اسلام تاجیکان شاید از ترس یا بنا به مقررات زمان نقش آتش و چرخ زنی در پیرامون آن را در گلدوزیهای خود تحریف کردند. اکنون این نقش در پیراهن چکن به صراحت شناخته نمی شود، ولی در گلدوزیهای مردم کوهستان برجسته تر است."
به اعتقاد ظفر میرزایف، باستان شناس تاجیک، اصولا چکن و سوزنیهایی که امروز برخی از طراحان مد در خارج از تاجیکستان به نمایش می گذارند، به منظور جلب توجه مشتریان سراپا گلدوزی شده، ولی رموز و معانی اصیل آریایی را از دست داده اند: "گوهر اصلی چکن همین تصویر آتشی است که بر آن نقش یافته است."
خیرالله طاهرف، مدیر آثارخانه میر سید علی همدانی در شهر کولاب نیز می گوید که گلدوزی چهار گوشه ای که بر کلاه چکن دیده می شود و آن را تنها مردان به سر می گذارند، اشاره به چهار عنصر آریایی است و آفتاب و ماه و ستاره و آتش را می رساند که برابر با آب و آتش و باد و خاک است.
دختران تاجیک در جنوب کشور پیش مادر و خواهران خود از سن ۱۰-۱۲ سالگی آموزش چکن دوزی می بینند و در پارچه هایی به اندازه دستمال، نقش های مختلف را گلدوزی می کنند تا بعدها در تهیه جهیزیه عروسی برای خود سهم گیرند. در بسیاری از مناطق تاجیکستان دختران، برای جشن عروسی خود چادر دیواری (پرده حجله)، پیراهن چکن، چادر و روکش بالشت می دوزند.
پیراهن چکن اکنون از محبوب ترین پوشش های ملی زنان تاجیک است و به ویژه در جشن های ملی آن را بیشتر می توان دید. در منطقه کولاب در روزهای نوروز، جوانان با کلاه های گرد چکن (تاقی گلدوزی) و دختران با پیرهن های چکن به جشن های نوروزی و مهمانی های این عید ملی می روند.
منبع: سایت های اینترنتی و وب سایتهای خبری
منتشرشده در
در تاجیکستان
آخرین‌ها از Super User
- درگذشت احياگر موسيقي «فلك» ، صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/12/2
- بعثت شادابي حيات - صفحه اول روزنامه اعتماد 1402/11/18
- حضور در تئاتر لیلی و مجنون در تالار وحدت ؛ نمایشی از یعقوب صدیق جمالی
- عکس خوانی دکتر شعردوست (دیپلمات سابق و پژوهشگر آسیای میانه و قفقاز)
- بزرگداشت هشتادوچهارمین سالگرد تولد استاد ساوالان
